Ünlülerin çıkartılmasında çenenin de önemli bir işlevi bulunmaktadır. Kimi ünlülerde çene aşağıya doğru açılırken kimilerinde çene daralır.
Çenenin genişlemesiyle çıkarılan ünlülere geniş ünlüler; çenenin daralmasıyla çıkarılan ünlülere dar ünlüler denir.
Dar ünlüler ı,i,u,ü' dür.
Geniş ünlüler ise a, e, o, ö 'dür.
Diksiyon ve Hitabet Terimleri Sözlüğü (106)
Çenenin Durumuna Göre Ünlüler hakkında henüz yorum yazılmamış. Üstteki formu kullanarak ilk yorumu yazabilirsiniz.
Dudakların Durumuna Göre Ünlüler:
Ünlüler çıkarılırken dudaklar düz ve yuvarlak olmak üzere iki şekle girerler. Dudağın düzleşmesiyle çıkan ünlülere düz ünlüler; yuvarlaklaşmasıyla çıkan ünlülere ise yuvarlak ünlüler adı verilir.
Düz ünlüler; a,e,ı,i' dir.
Yuvarlak ünlüler ise o, ö,u,ü' dür.
Dilin Durumuna Göre Ünlüler:
"Ünlü" adını verdiğimiz sesler ağız yolundan çıkarılırken dil, öne ve arkaya doğru hareket eder. Dilin arkaya doğru hareket etmesi sonucunda kalın ünlüler, öne doğru hareket etmesi durumunda ise ince ünlüler çıkarılır.
Kalın (art) ünlüler; a, ı, o, u' dur.
İnce(ön) ünlüler ise e,i,ö ve ü' dür.
Ağız:
1. Ulusal sınırlar içinde kullanılan dilin farklı coğrafi bölgelerdeki söyleyiş biçimine ağız denir. Karadeniz ağzı, İstanbul ağzı, Ege ağzı vs.
● Her dil veya lehçenin kendi içinde ağızları vardır.
● Ağızlar halkın kullandığı doğal konuşma biçimleridir.
● Gelişmiş her dilin içerisinde yeni ve farklı ağızlar ortaya çıkabilir.
● Ancak, her dilin tek bir edebi ağzı vardır.
● Türkiye Türkçesinin edebi ağzı İstanbul ağzıdır.
2. Herhangi bir dil veya lehçenin daha çok söyleyiş (telaffuz) özelliklerine bağlı olarak oluşan mahalli kollarıdır. Her dil veya lehçenin kendi içinde ağızları vardır. Ağızlar halkın kullandığı doğal konuşma biçimleridir. Gelişmiş her dilin içerisinde yeni ve farklı ağızlar ortaya çıkabilir. Ancak, her dilin tek bir edebi ağzı vardır. Türkiye Türkçesinin edebi ağzı İstanbul ağzıdır. Örneğin; Türkiye Türkçesinin Erzurum, Trabzon, Denizli gibi çok sayıda ağzı mevcuttur.
Yazı Dili: Yazı dili, adından anlaşılacağı üzere yazıda kullanılan dildir. Dilde birliği, anlaşma kolaylığını sağlamak için kullanılan kitap dilidir, kültür dilidir, edebî dildir. Konuşma dilinin her bölgenin doğal, günlük dili olmasına karşılık yazı dili, okuma yazmada kullanılan ortak dildir.